กระทำโดยจำเป็น

การกระทำโดยจำเป็น

การกระทำโดยจำเป็น เป็นการอ้างเหตุยกเว้นโทษ กล่าวคือเป็นความผิดแต่ผู้อ้างจำเป็นไม่ต้องรับโทษ
จำเป็นเพราะอยู่ในบังคับหรือจำเป็นเพื่อให้พ้นภยันตราย มีหลักเกณฑ์ดังนี้

หลักเกณฑ์ จำเป็นเพราะอยู่ในบังคับ ดังนี้

จำเป็นเพราะอยู่ในบังคับ

1. อยู่ในที่บังคับหรือภายใต้อำนาจ หมายความว่า มีการบังคับให้กระทำหรือไม่กระทำการอย่างหนึ่งอย่างใดจากภายนอก ซึ่งการกระทำหรือไม่กระทำนั้นเป็นความผิด

ตัวอย่าง ดำขู่ว่าจะยิงขาว หากขาวไม่ตีหัวแดง ขาวกลัวตายจึงใช้ไม้ตีหัวแดงแตก ถือว่าขาวกระทำไปเพราะถูกบังคับ

2. ไม่สามารถหลีกเลี่ยงหรือขัดขืนได้ หมายความว่า ผู้กระทำความผิดไม่มีทางเลือกอย่างอื่น นอกจากกระทำความผิดตามที่ถูกบังคับนั้น หากสามารถหลีกเลี่ยงหรือขัดขืนได้แต่ไม่หลีกเลี่ยง กลับเลือกไปกระทำความผิดต่อบุคคลที่สาม เช่นนี้จะอ้างจำเป็นไม่ได้ เช่นแดง เป็นคนชราขู่ว่าจะแทงดำ หากดำไม่ลักทรัพย์ขาวถ้าข้อเท็จจริงปรากฏว่า ดำสามารถขัดขืนแดงได้ เพราะดำเป็นชายหนุ่มร่างกายแข็งแรง ซึ่งเพียงแต่บิดมือแดง มีดก็หลุดจากมือแดง แต่ดำไม่ขัดขืน กลับทำตามคำบงการของแดง เช่นนี้ ดำจะอ้างจำเป็นไม่ได้

ตัวอย่าง ขาวใช้ปืนซึ่งตนไม่รู้ว่าไม่มีลูกกระสุนบรรจุอยู่ขู่ว่าจะยิงแดง หากแดงไม่ใช้ไม้ตีหัวดำ แดงรู้ดีว่าปืนกระบอกนั้นไม่มีลูก เพราะตนเป็นคนถอดลูกกระสุนออกเอง แต่แดงเป็นศัตรูกับดำ แดงอยากทำร้ายดำมานานแล้ว แดงเห็นโอกาสเหมาะเพราะขาวมาขู่แดง จึงใช้ไม้ตีหัวดำ เช่นนี้ แม้แดงจะกระทำต่อดำโดยเจตนาประสงค์ต่อผล แต่แดงก็ขาดเจตนาพิเศษที่ว่า เพราะอยู่ในที่บังคับหรือภายใต้อำนาจที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงหรือขัดขืนได้ เพราะแดงรู้ดีอยู่แล้วว่าไม่มีการบังคับจากขาวซึ่งตนไม่สามารถขัดขืนได้แต่อย่างใดเลย แดงจึงอ้างจำเป็นไม่ได้

3. ผู้กระทำจะต้องมิได้ก่อเหตุการณ์นั้นขึ้นโดยความผิดของตน หมายความ ผู้กระทำก่อเหตุการณ์ขึ้นโดยความผิดของตนแล้ว ก็จะอ้างว่าเป็นการกระทำโดยจำเป็นเพราะถูกบังคับไม่ได้ เพราะตนอาจหลีกเลี่ยงได้โดยไม่ก่อให้เกิดเหตุการณ์นั้นเสียตั้งแต่แรกได้แล้ว

ตัวอย่าง แดงยั่วยุให้ขาวมาขู่แดงให้ไปทำร้ายดำ หากขาวทนยั่วยุไม่ได้จึงขู่แดงให้ตีหัวดำ เช่นนี้ หากแดงตีหัวดำ จะอ้างจำเป็นไม่ได้

4. การทำไปไม่เกินขอบเขต มี 2 กรณี
4.1 การกระทำเกินสมควรแก่เหตุ คือ การกระทำที่เกินวิถีทางน้อยที่สุด หรือเกินสัดส่วนอย่างใดอย่างหนึ่ง หรือทั้งสองอย่าง
4.2 การกระทำเกินกว่ากรณีแห่งความจำเป็น หมายถึงการกระทำโดยมีมูลเหตุ เพราะอยู่ในที่บังคับหรือภายใต้อำนาจที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงหรือขัดขืนได้ แต่การบังคับนั้นยังอยู่ห่างไกลหรือสามารถหลีกเลี่ยงได้

หลักเกณฑ์ จำเป็นเพื่อให้พ้นภยันตราย

1. มีภยันตราย หมายถึง ภยันตรายอาจจะเกิดจากการประทุษร้ายอันละเมิดต่อกฎหมายดัง
ตัวอย่าง แดงวิ่งไล่จะทำร้ายดำ ดำวิ่งหนีจะเข้าไปในบ้านของขาว ขาวยืนกั้นอยู่หน้าประตูบ้านไม่ให้ดำเข้าไปหากดำกระทำการโต้ตอบต่อแดง ดำอ้างป้องกันเพราะเป็นการกระทำต่อผู้ก่อภัยแต่ถ้าดำทำต่อขาว เช่นใช้มีดแทงขาว เพื่อจะเข้าในบ้านขาว ดำอ้างจำเป็นได้เพราะขาวเป็นบุคคลสาม
2. ภยันตรายนั้นใกล้จะถึง กล่าวคือหากภยันตรายนั้นยังอยู่ห่างไกลผู้ที่จะรับภัยย่อมมีหนทางที่จะขจัดปัดเป่าภยันตรายซึ่งจะเกินขึ้นได้
3. เป็นภยันตรายที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงให้พ้นโดยวิธีอื่นใดได้ หมายความว่า ไม่มีวิธีอื่นใดแล้วที่ผู้กระทำจะสามารถหลีกเลี่ยงภยันตรายนั้นได้ นอกจากการกระทำความผิด หากยังมีวิธีอื่นแต่ผู้กระทำไม่ใช้วิธีอื่นนั้น แต่กลับมากระทำความผิด เช่นนี้ จะอ้างจำเป็นไม่ได้ เช่น แดงถูกดำจับขังไว้ในบริเวณบ้านของดำ หากแดงสามารถพังรั้วบ้านของดำออกมาสู่ภายนอกได้ แต่แดงไม่ทำ กลับพังรั้วบ้านของขาวซึ่งอยู่ติดกันเพื่อออกมาสู่ภายนอก เช่นนี้ แดงจะอ้างจำเป็นไม่ได้
4. ภยันตรายนั้นผู้กระทำโดยจำเป็นมิได้ก่อให้เกิดขึ้นเพราะความผิดของตน กล่าวคือหากผู้กระทำมีส่วนผิดในการก่อให้เกิดภยันตรายนั้น ผู้กระทำจะไปกระทำความผิดเพื่อหลีกเลี่ยงภยันตรายนั้นโดยอ้างจำเป็นไม่ได้
ตัวอย่าง แดงข่มเหงดำอย่างร้ายแรงด้วยเหตุอันไม่เป็นธรรม เช่น เอาเท้าพาดหัวดำลูบเล่น ดำโกรธวิ่งไปไล่จะทำร้ายแดง แดงวิ่งหนีโดยการพังประตูบ้านของขาวเพื่อหลบซ่อนตัวในบ้านของขาว แดงจะอ้างจำเป็นเพื่อยกเว้นโทษในความผิดฐานทำให้เสียทรัพย์ไม่ได้ หรือถ้าขาวขวางทางอยู่ไม่ยอมให้แดงเข้าไปในบ้าน แดงจึงผลผลักขาวล้มลงจนขาวศีรษะแตก แดงก็จะอ้างจำเป็นเพื่อยกเว้นโทษในความผิดฐานทำร้ายร่างกายขาวไม่ได้
5. ผู้กระทำได้กระทำไปเพื่อให้ตนเองหรือผู้อื่นพ้นภยันตราย
การกระทำโดยจำเป็นเพื่อให้ตนเองหรือผู้อื่นพันภยันตราย ผู้กระทำจะต้อง กระทำโดยมีเจตนาธรรมดา กล่าวคือ ประสงค์ต่อผล หรือ เล็งเห็นผล และกระทำมีมูลเหตุจูงใจหรือเจตนาพิเศษ เพื่อให้พ้นภยันตราย
6. กระทำไปไม่เกินขอบเขต กระทำโดยจำเป็น 2 กรณี คือ การกระทำเกินสมควรแก่เหตุ หรือการกระทำเกินกว่ากรณีแห่งความจำเป็น

การกระทำเกินกรณีแห่งความจำเป็น คือ กระทำไปโดยมีมูลเหตุจูงใจให้พ้นภยันตราย แต่ภยันตรายยังอยู่ห่างไกลหรือผ่านพ้นไปแล้วนั้นเอง

ผลของการกระทำโดยจำเป็นที่เกินขอบเขต

การกระทำโดยจำเป็นไม่ว่าจะกรณี หากเกินขอบเขตศาลจะลงโทษน้อยกว่าที่กฎหมายกำหนดไว้สำหรับความผิดนั้นเพียงก็ได้ ซึ่งหมายความว่าศาลจะไม่ไม่ลดโทษให้เลยก็ได้ หรือหากลดโทษ จะลดลงเพียงใดก็ได้ แม้ว่าจะลดลงน้อยกว่าโทษขั้นต่ำก้ทำได้ แต่ศาลจะไม่ลงโทษนั้นไม่ได้

อ่านบทความเพิ่มเติม คดีอาญา คลิก!

ติดต่อ ปรึกษาทนายคดีอาญาหรือ จ้างทนายคดีอาญา คลิก!

บทความกฎหมายล่าสุด